Waarheid
15/06/21 15:08
"Natuurlijk zou een willekeurige voorbijganger geen verschil zien tussen mijn eigen roos en jullie. Maar toch is zij, zij alleen, veel belangrijker dan jullie allen, omdat ik haar water gegeven heb, en haar onder een stolp heb gezet; omdat ik haar heb beschut met een kamerscherm en de rupsen voor haar heb gedood (behalve een enkele hier en daar, voor de vlinders); omdat ik haar klachten en haar gesnoef en zelfs haar zwijgen heb aangehoord; omdat zij mijn roos is.
En hij ging terug naar de vos.
- Vaarwel, zei hij ...
- Vaarwel, zei de vos. Dit is mijn geheim, het is heel eenvoudig: alleen met het hart kun je goed zien. Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar.
- Voor de ogen is het wezenlijke onzichtbaar, herhaalde de kleine prins, om het goed te onthouden.
- Alle tijd die je aan je roos besteed hebt, maakt je roos juist zo belangrijk.
- De tijd die ik aan mijn roos besteed heb ... zei de kleine prins, om het goed te onthouden.
- Dat is een waarheid, die de mensen vergeten zijn, zei de vos. Maar die moet jij niet vergeten. Je blijft altijd verantwoordelijk voor wat je tam hebt gemaakt. Je bent verantwoordelijk voor je roos ...
- Ik ben verantwoordelijk voor mijn roos, zei de kleine prins om het goed te onthouden."
Uit de Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry
Een gebeurtenis vertelt door A.L. Snijders:
In de boekenweek ben ik op bezoek geweest in Zutphen t/m Nijmegen. Ik las voor in een boekhandel. Na afloop kwam er een oude man op me af die verklaarde dat ik niet bestond. Ik vroeg hem wie ik dan was. Dat kon hij me niet vertellen, dat was zijn zaak niet. Ik vroeg hem wat zijn zaak dan was, maar daar had hij geen antwoord op. Ik vertelde hem dat er in de Middellandse Zee (de zee van Homerus) een rotspunt naar mij vernoemd is, Cape Snijders.
En eentje zoals ik hem mij herinner ook van A.L. Snijders:
Er kwam een man naar mij toe die vertelde dat hij zo genoot van mijn dagelijkse ZKV's op radio 4, waarop ik hem zei dat ik dat alleen maar op dinsdagoochtend te horen was, waarop de man zei: 'ik geloof u niet'.
P.S. Pas later verhuisde het ZKV naar de zondagochtend op radio 4.
De meest eenvoudige - en expliciete - aanduiding van waarheid ligt besloten in het werkwoord 'zijn': ik ben, jij bent, hij is, het is, wij zijn. De verleden tijd doet er wellicht niet zo toe: ik was, jij was, hij was, het was, wij waren. En sprookjes beginnen met 'er was eens'. Heel wat uitspraken die we zo door de dag heen doen, kunnen we eenvoudig aanvullen met de zinsnede 'het is zo'. Zo ook deze zin die ik zojuist heb uitgesproken (jij hebt gelezen).
In het citaat van De Kleine Prins komen we een aantal vervoegingen van het werkwoord 'zijn' aan bod, en De Kleine Prins wil de zin waar ze in voorkomen graag onthouden:
"Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar"
en de vos zeg:
"Dat is een waarheid, die de mensen vergeten zijn"
Deze gedachten brengen dan de vraag aan de oppervlakte naar waarheid en werkelijkheid. Het citaat uit de Kleine Prins lijkt een ethische waarheid te veronderstellen. Terwijl juist binnen de ethiek waarheid niet lijkt te bestaan. In de online cursus denken om te handelen komen we almaar tot de conclusie dat er niet één juiste of ware handeling is, zelfs binnen hetzelfde denkraam komen mensen tot verschillende antwoorden op de vraag 'wat moet ik doen?'.
'het gras is groen' is een ostensieve definitie, tenminste als dat de status van het gras is, op dit moment en het gras niet geel ziet door droogte en zon. Je kunt het groene gras dan aanwijzen. En ik voel hem al aankomen dat dit voor iemand die rood-groen kleurenblind is, niet het geval is. Maar dat is niet de reden waarom ik dit hier opper. We gaan er vanuit dat wij mensen allemaal dezelfde zintuigen hebben en dat we door die zintuigen de wereld op een gelijke manier waarnemen. Het is - met Kant in de hand - weliswaar een wereld die aan ons verschijnt, maar we verwachten wel een zekere mate van overeenstemming zoals de wereld aan ieder van ons verschijnt. En dat noemen we dan waar.
Filosofisch gezien is waarheid een lastig fenomeen. De epistemologie houdt zich daarmee bezig, hoewel we dan liever over kennis spreken. We spreken pas van kennis als het om waarheid gaat. Als ik zou zeggen dat de zon om de aarde draait, dat dan mijn kennis is, dan denk ik dat ieder van jullie daar de nodige vraagtekens bij zou zetten. Maar als ik de stelling van Pythagoras (a2+b2=c2) als kennis positioneer, dan doet niemand daar moeilijk over. Trouwens, nog even over die zon, hoe moet ik de zinnen 'de zon komt op' en 'de zon gaat onder' begrijpen? Terwijl de zon in het middelpunt staat waar de aarde omheen draait; de zon komt noch gaat. Dit laatste beeld houden we toch doorgaans voor waar.
In de epistemologie proberen we regels te vinden, die maken dat iets waar is of niet. Kort door de bocht wordt waarheid dan als een afspraak gezien. Toch heb ik de indruk dat er meer is dan dat.
Heel de dag door veronderstellen we waarheden: het kokende water voor een kop thee, de buitentemperatuur van zoveel graden, dat het regent of juist de zon schijnt, dat je ziek bent of gezond - bij veel ziektes weten we zelfs wat je ziek maakt -, en dat je via de e-mail een uitnodiging hebt ontvangen voor deze avond. Wat vind je van deze? Ik vertelde iemand dat haar globe bij ons nog op de kast stond. Waarop ik de reactie kreeg 'dat is niet waar'. Uiteindelijk zij ze over die globe 'dat is mijn globe, die wil ik graag terug'. Wat is de betekenis van 'dat is niet waar', en daarna 'dat is ...'
Ik kan dan niet anders concluderen dat dat wat waar is persoonlijke relevantie heeft: we leven in waarheid, we kunnen niet leven in een leugen of onwaarheid. Persoonlijke overtuigingen moeten voor onszelf waar zijn omdat we er anders niet in kunnen leven. 'de thee is heet' is daarbij een andere waarheid dan 'wanneer je gevaccineerd bent tegen Covid-19, dan ben je minder bevattelijk voor de ziekte, en als je ziek wordt, dan wordt je er minder ziek van, dan wanneer je niet gevaccineerd wordt.'
Ook het voorbeeld over de globe zal een ongemakkelijke waarheid aan het licht brengen, te weten dat deze zich ergens bevindt, waarvan de persoon liever niet heeft dat deze zich bevindt of misschien wel omdat ik voor deze persoon leugenachtig ben, dus alles wat ik zeg per definitie onwaar is. De eerste reactie op alles wat ik zeg is dan 'het is niet waar' ongeacht de inhoud. Dat wat we voor waar houden zorgt dan voor een levenshouding, een persoonlijke wereld die duidelijk en overzichtelijk is.
De levenshouding die Nietzsche verkondigt - het is niet onwaarschijnlijk dat ik me vergis - is misschien wel onleefbaar, net zoals de houding van Verhoeven - het zou ook anders kunnen zijn -. Zou dat de reden kunnen zijn waarom we tegenwoordig zo makkelijk zeggen 'ieder zijn eigen waarheid' zodat we onze eigen waarheid niet ter discussie hoeven te stellen en we gewoon kunnen verder leven in onze eigen zekerheden? Wat als het Covid-19 vaccin toch ziekmakend is en wat als die kennis daadwerkelijk wordt achtergehouden? Hoe gemakkelijk zit je hier dan nog met je vaccin in je arm?
Nog een uitstapje: waarom is het zo moeilijk om alle gebeurtenissen en documenten boven water te krijgen in de toeslagen affaire? Waarom leven hier mensen liever met onwaarheden dan met waarheden? Ondanks alle consquenties die dat voor anderen heeft. De waarheid is soms hard, zeggen we dan, de onwaarheid ook, blijkt.
Is waarheid dan dat wat ons leven gemakkelijker maakt, of misschien wel overzichtelijker? De waarheden in de toeslagen affaire zijn voor de betrokken ministers en ambtenaren ongemakkelijk, maar voor de slachtoffers gemakkelijk. Gek genoeg gaan we er wel vanuit dat er meer en minder waarheid is, in deze. Niet elk verhaal dat verteld is, is waar, zo blijkt. Ik vraag me dan af of ieder van hun dat weet, dat ze iets vertellen wat niet klopt. Ik weet wel van mijzelf, dat als ik een onwaarheid verkondig, dat ik mij daar jaren later nog ongemakkelijk onder voel. Het is voor mij aanzienlijk makkelijker om tot de conclusie te komen 'ik heb me vergist' - waarbij ik dacht in waarheid te leven - dan om willens en wetens een onwaarheid te verkondigen omdat ik daar beter van zou worden. Ik voel me dan eerder slechter.
Dat wat we voor waar houden toont dan wellicht veel meer wie we zijn, dan dat het iets zegt over de wereld, maar dat klopt (ook een vorm van waarheid) toch ook niet helemaal. We delen ook veel in wat we voor waar houden, misschien is de deelverzameling van waarheden wel vele malen groter dan de deelverzamelingen persoonlijke waarheden. Zo'n deelverzameling hebben we echter ook niet alleen. In onze deelverzameling komen we vrienden tegen - de gelijk gestemden -. Wellicht hebben jullie recentelijk weel net zoals zoals wij, mogen ervaren dat vrienden van deelverzameling verschuiven, wat bij jezelf wellicht wat verbijstering te weeg bracht 'dat zijn toch weldenkende mensen, intelligent en kritisch, zij gaan toch niet mee in zulke rare ideeën?'
Dat wat we als waar beschouwen lijkt dan even onder druk te komen staan. En voor het gemak zeggen we dan al gauw iets als 'ieder zijn eigen waarheid', 'dat is mijn waarheid', of 'natuurlijk staat het je vrij om je eigen overwegingen te hebben'. Durven we dan niet kritisch te zijn, kritisch naar onszelf, kritisch naar de ander? Zijn we bang voor ons eigen ongelijk? Willen we de goede relatie niet op het spel zetten? Wat gebeurt er, dat we ons terugtrekken in onze eigen deelverzameling, waarbij we de zin en onzin laten bestaan? En wat is zin en wat is onzin als het ieder van ons zin geeft aan het bestaan?
En hij ging terug naar de vos.
- Vaarwel, zei hij ...
- Vaarwel, zei de vos. Dit is mijn geheim, het is heel eenvoudig: alleen met het hart kun je goed zien. Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar.
- Voor de ogen is het wezenlijke onzichtbaar, herhaalde de kleine prins, om het goed te onthouden.
- Alle tijd die je aan je roos besteed hebt, maakt je roos juist zo belangrijk.
- De tijd die ik aan mijn roos besteed heb ... zei de kleine prins, om het goed te onthouden.
- Dat is een waarheid, die de mensen vergeten zijn, zei de vos. Maar die moet jij niet vergeten. Je blijft altijd verantwoordelijk voor wat je tam hebt gemaakt. Je bent verantwoordelijk voor je roos ...
- Ik ben verantwoordelijk voor mijn roos, zei de kleine prins om het goed te onthouden."
Uit de Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry
Een gebeurtenis vertelt door A.L. Snijders:
In de boekenweek ben ik op bezoek geweest in Zutphen t/m Nijmegen. Ik las voor in een boekhandel. Na afloop kwam er een oude man op me af die verklaarde dat ik niet bestond. Ik vroeg hem wie ik dan was. Dat kon hij me niet vertellen, dat was zijn zaak niet. Ik vroeg hem wat zijn zaak dan was, maar daar had hij geen antwoord op. Ik vertelde hem dat er in de Middellandse Zee (de zee van Homerus) een rotspunt naar mij vernoemd is, Cape Snijders.
En eentje zoals ik hem mij herinner ook van A.L. Snijders:
Er kwam een man naar mij toe die vertelde dat hij zo genoot van mijn dagelijkse ZKV's op radio 4, waarop ik hem zei dat ik dat alleen maar op dinsdagoochtend te horen was, waarop de man zei: 'ik geloof u niet'.
P.S. Pas later verhuisde het ZKV naar de zondagochtend op radio 4.
De meest eenvoudige - en expliciete - aanduiding van waarheid ligt besloten in het werkwoord 'zijn': ik ben, jij bent, hij is, het is, wij zijn. De verleden tijd doet er wellicht niet zo toe: ik was, jij was, hij was, het was, wij waren. En sprookjes beginnen met 'er was eens'. Heel wat uitspraken die we zo door de dag heen doen, kunnen we eenvoudig aanvullen met de zinsnede 'het is zo'. Zo ook deze zin die ik zojuist heb uitgesproken (jij hebt gelezen).
In het citaat van De Kleine Prins komen we een aantal vervoegingen van het werkwoord 'zijn' aan bod, en De Kleine Prins wil de zin waar ze in voorkomen graag onthouden:
"Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar"
en de vos zeg:
"Dat is een waarheid, die de mensen vergeten zijn"
Deze gedachten brengen dan de vraag aan de oppervlakte naar waarheid en werkelijkheid. Het citaat uit de Kleine Prins lijkt een ethische waarheid te veronderstellen. Terwijl juist binnen de ethiek waarheid niet lijkt te bestaan. In de online cursus denken om te handelen komen we almaar tot de conclusie dat er niet één juiste of ware handeling is, zelfs binnen hetzelfde denkraam komen mensen tot verschillende antwoorden op de vraag 'wat moet ik doen?'.
'het gras is groen' is een ostensieve definitie, tenminste als dat de status van het gras is, op dit moment en het gras niet geel ziet door droogte en zon. Je kunt het groene gras dan aanwijzen. En ik voel hem al aankomen dat dit voor iemand die rood-groen kleurenblind is, niet het geval is. Maar dat is niet de reden waarom ik dit hier opper. We gaan er vanuit dat wij mensen allemaal dezelfde zintuigen hebben en dat we door die zintuigen de wereld op een gelijke manier waarnemen. Het is - met Kant in de hand - weliswaar een wereld die aan ons verschijnt, maar we verwachten wel een zekere mate van overeenstemming zoals de wereld aan ieder van ons verschijnt. En dat noemen we dan waar.
Filosofisch gezien is waarheid een lastig fenomeen. De epistemologie houdt zich daarmee bezig, hoewel we dan liever over kennis spreken. We spreken pas van kennis als het om waarheid gaat. Als ik zou zeggen dat de zon om de aarde draait, dat dan mijn kennis is, dan denk ik dat ieder van jullie daar de nodige vraagtekens bij zou zetten. Maar als ik de stelling van Pythagoras (a2+b2=c2) als kennis positioneer, dan doet niemand daar moeilijk over. Trouwens, nog even over die zon, hoe moet ik de zinnen 'de zon komt op' en 'de zon gaat onder' begrijpen? Terwijl de zon in het middelpunt staat waar de aarde omheen draait; de zon komt noch gaat. Dit laatste beeld houden we toch doorgaans voor waar.
In de epistemologie proberen we regels te vinden, die maken dat iets waar is of niet. Kort door de bocht wordt waarheid dan als een afspraak gezien. Toch heb ik de indruk dat er meer is dan dat.
Heel de dag door veronderstellen we waarheden: het kokende water voor een kop thee, de buitentemperatuur van zoveel graden, dat het regent of juist de zon schijnt, dat je ziek bent of gezond - bij veel ziektes weten we zelfs wat je ziek maakt -, en dat je via de e-mail een uitnodiging hebt ontvangen voor deze avond. Wat vind je van deze? Ik vertelde iemand dat haar globe bij ons nog op de kast stond. Waarop ik de reactie kreeg 'dat is niet waar'. Uiteindelijk zij ze over die globe 'dat is mijn globe, die wil ik graag terug'. Wat is de betekenis van 'dat is niet waar', en daarna 'dat is ...'
Ik kan dan niet anders concluderen dat dat wat waar is persoonlijke relevantie heeft: we leven in waarheid, we kunnen niet leven in een leugen of onwaarheid. Persoonlijke overtuigingen moeten voor onszelf waar zijn omdat we er anders niet in kunnen leven. 'de thee is heet' is daarbij een andere waarheid dan 'wanneer je gevaccineerd bent tegen Covid-19, dan ben je minder bevattelijk voor de ziekte, en als je ziek wordt, dan wordt je er minder ziek van, dan wanneer je niet gevaccineerd wordt.'
Ook het voorbeeld over de globe zal een ongemakkelijke waarheid aan het licht brengen, te weten dat deze zich ergens bevindt, waarvan de persoon liever niet heeft dat deze zich bevindt of misschien wel omdat ik voor deze persoon leugenachtig ben, dus alles wat ik zeg per definitie onwaar is. De eerste reactie op alles wat ik zeg is dan 'het is niet waar' ongeacht de inhoud. Dat wat we voor waar houden zorgt dan voor een levenshouding, een persoonlijke wereld die duidelijk en overzichtelijk is.
De levenshouding die Nietzsche verkondigt - het is niet onwaarschijnlijk dat ik me vergis - is misschien wel onleefbaar, net zoals de houding van Verhoeven - het zou ook anders kunnen zijn -. Zou dat de reden kunnen zijn waarom we tegenwoordig zo makkelijk zeggen 'ieder zijn eigen waarheid' zodat we onze eigen waarheid niet ter discussie hoeven te stellen en we gewoon kunnen verder leven in onze eigen zekerheden? Wat als het Covid-19 vaccin toch ziekmakend is en wat als die kennis daadwerkelijk wordt achtergehouden? Hoe gemakkelijk zit je hier dan nog met je vaccin in je arm?
Nog een uitstapje: waarom is het zo moeilijk om alle gebeurtenissen en documenten boven water te krijgen in de toeslagen affaire? Waarom leven hier mensen liever met onwaarheden dan met waarheden? Ondanks alle consquenties die dat voor anderen heeft. De waarheid is soms hard, zeggen we dan, de onwaarheid ook, blijkt.
Is waarheid dan dat wat ons leven gemakkelijker maakt, of misschien wel overzichtelijker? De waarheden in de toeslagen affaire zijn voor de betrokken ministers en ambtenaren ongemakkelijk, maar voor de slachtoffers gemakkelijk. Gek genoeg gaan we er wel vanuit dat er meer en minder waarheid is, in deze. Niet elk verhaal dat verteld is, is waar, zo blijkt. Ik vraag me dan af of ieder van hun dat weet, dat ze iets vertellen wat niet klopt. Ik weet wel van mijzelf, dat als ik een onwaarheid verkondig, dat ik mij daar jaren later nog ongemakkelijk onder voel. Het is voor mij aanzienlijk makkelijker om tot de conclusie te komen 'ik heb me vergist' - waarbij ik dacht in waarheid te leven - dan om willens en wetens een onwaarheid te verkondigen omdat ik daar beter van zou worden. Ik voel me dan eerder slechter.
Dat wat we voor waar houden toont dan wellicht veel meer wie we zijn, dan dat het iets zegt over de wereld, maar dat klopt (ook een vorm van waarheid) toch ook niet helemaal. We delen ook veel in wat we voor waar houden, misschien is de deelverzameling van waarheden wel vele malen groter dan de deelverzamelingen persoonlijke waarheden. Zo'n deelverzameling hebben we echter ook niet alleen. In onze deelverzameling komen we vrienden tegen - de gelijk gestemden -. Wellicht hebben jullie recentelijk weel net zoals zoals wij, mogen ervaren dat vrienden van deelverzameling verschuiven, wat bij jezelf wellicht wat verbijstering te weeg bracht 'dat zijn toch weldenkende mensen, intelligent en kritisch, zij gaan toch niet mee in zulke rare ideeën?'
Dat wat we als waar beschouwen lijkt dan even onder druk te komen staan. En voor het gemak zeggen we dan al gauw iets als 'ieder zijn eigen waarheid', 'dat is mijn waarheid', of 'natuurlijk staat het je vrij om je eigen overwegingen te hebben'. Durven we dan niet kritisch te zijn, kritisch naar onszelf, kritisch naar de ander? Zijn we bang voor ons eigen ongelijk? Willen we de goede relatie niet op het spel zetten? Wat gebeurt er, dat we ons terugtrekken in onze eigen deelverzameling, waarbij we de zin en onzin laten bestaan? En wat is zin en wat is onzin als het ieder van ons zin geeft aan het bestaan?
blog comments powered by Disqus