De ingebrachte onderwerpen

Nazikunst en nazi-design mag je dat tentoonstellen?
bestaat er foute kunst?
bestaat er fout design?
Is er ook nog andere kennis dan wetenschappelijke kennis? Wetenschappelijke kennis: kennis die empirisch getoetst kan worden. Bij andere kennis valt bijvoorbeeld te denken aan: Antroposofische kennis, Alchemie, Esoterie en/of intuïtieve kennis.
Wanneer is persoonlijke contact tussen mensen een vriendschap?
Hoe herkent vriendschap zich?
Wat is broederschap?
Hoe verhoudt de Nashville-verklaring, en het ondertekenen hiervan door een politicus, zich tot vrijheid van meningsuiting en de scheiding tussen kerk en staat?
Hoe privé is je DNA? Wie mag wel/niet inzicht hebben in je DNA?
Epigenetica: kun je jezelf maken?
Nature versus nurture
https://nl.wikipedia.org/wiki/Epigenetica
De zin en onzin van Veganisme
Kun je andermans brein kennen?
Bezien vanuit de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie en biotechnologie.

Nazikunst en nazi-design mag je dat tentoonstellen?

Na stemming viel de keuze op: nazi-kunst en nazi-design mag je dat tentoonstellen? Ook vriendschap haalde veel stemmen.
Het Stedelijk Museum van ’s-Hertogenbosch heeft een tentoonstelling gepland met propagandamateriaal betreffende het Derde Rijk. Het draait om alle vormgeving die werd ingezet om de ideologie aan de man te brengen. En dit kenmerkte zich door uitgebreidheid en doeltreffendheid. Het werd tot in detail doorgevoerd, zelfs op luciferdoosjes.

Is het design en zijn de afbeeldingen verwerpelijk omdat het doel wat ermee gerealiseerd werd verwerpelijk was? Is de reclameposter van de ene politieke partij verwerpelijker dan van de andere politieke partij?

Moet design altijd worden beschouwd in het licht van het doel, of in het licht van de opdrachtgever of maker?
Mag je nog naar "House of carts” kijken nu de regisseur in opspraak is gekomen vanwege #metoo? Is de muziek van Wagner besmet omdat hij korte tijd bevriend is geweest met Hitler en veel Nazi-topstukken zijn muziek geweldig vonden? Is de idee van Heidegger verwerpelijk omdat de denker ook het nazi-gedachtegoed ondersteunde?

Kun je reclame voor de hitler-jügend net zo neutraal bekijken als reclame voor Calvé sla-olie, Camel sigaretten, VW kevers en/of coca-cola? Zijn de Duitse films uit de jaren 30 van de vorige eeuw, niet van hetzelfde kaliber als de Amerikaanse films ten tijde van de golfoorlog, waaronder Saving Privat Ryan ter verheerlijking van oorlog of de Disney films die allemaal eenzelfde sfeer en (westerse) leefstijl voorstaan? De nazipropaganda werd zeer contentieus doorgevoerd, tot en met kinderboeken, lesmateriaal, speelgoed en luciferdoosjes.

Draait het om de boodschap, de maker, de doelstelling of het design als design. Draait het bij design, niet net zoals bij elke andere uiting in het publieke domein dat deze moet passen binnen de grenzen van vrijheid van meningsuiting. Dus niet: het aanzetten tot haat en/of geweld en ook geen lasterlijke uitspraken?

Design, ook wel toegepaste kunst, heeft een tendentieus aspect in zich. De kunst moet een doel realiseren en, zeker in de reclame uitingen, wordt de werkelijkheid mooier voorgespiegeld dan ze is en/of waarheden verdraait. Geldt dit tendentieuze niet ook voor andere kunsten; foto’s worden opgepoetst, realistische kunstenaars nemen hun artistieke vrijheid om de wereld naar hun hand en doelstelling te zetten?
Even terug naar de vraag: Kun je nazi kunst, -films, en -propaganda materiaal tentoonstellen in een museum? Het betreft een design museum. dus een museum dat ook allerlei andere toegepaste kunst ten toon stelt. De curator geeft aan dat het geheel wordt ingekaderd: om te laten zien, hoe het werd toegepast en met welk doel. Niet ter verheerlijkingen, en ook niet zonder toelichting. Is een dergelijke omlijsting noodzakelijk? In hoeverre moet het hakenkruis op de achtergrond worden uitgelegd als verwijzend naar een specifieke verwerpelijke ideologie. De swastika is een symbool dat veel verder rijkt en ook veel ouder is dan Nazi-duitsland.

Veel van de nazi-propaganda bevat echt niet altijd een verwijzing naar jodenvervolging, rassenleer of het streven naar het zuivere arische ras. Er is een verhaal voor nodig om het in die specifieke context te plaatsen en als zodanig te zien en te begrijpen. De afbeeldingen zelf zijn classicistisch en voor de ruimtelijke verhoudingen wordt gebruik gemaakt van de gulden snede. Wat blijft er van de toegepaste kunst over als de achterliggende boodschap er niet bij gegeven wordt? Heeft het dan nog een politieke en/of ideologische waarde?



bron afbeeldingen: wienerlibrary.co.uk

Eén van de commentaren op de aangekondigde tentoonstelling is dat er opnieuw verheerlijking van het nazi-ideaal zou kunnen ontstaan door het zien van de afbeeldingen. We vragen ons wel af of hier niet veel meer voor nodig is omdat buiten het museum diezelfde marketing nu ontbreekt, dit in tegenstelling tot de jaren 30 van de vorige eeuw. Het succes van de boodschap is de herhaling en die herhaling ontbreekt wanneer je het bekijkt in het museum. Het museum zelf is een geïsoleerde omgeving. Vanwege de gevoeligheid is het wellicht wel heel begrijpelijk dat een toelichting wordt gegeven? Maar waarom dan alleen nazi-specifiek en niet marketing specifiek? Het heeft best iets heel indrukwekkends dat alles in het leven aan beeld, tekst en geluid doordrenkt werd met dezelfde symbolen en boodschappen. Belangrijke dingen in een lezing dien je drie keer te noemen, dan onthouden mensen dat, Deze propaganda was veel doordringender dan dat, hoe sterk met je als mens zijn om hier weerstand tegen te bieden?

Het is echter niet eenvoudig om een kader te ontwikkelen op grond waarvan bepaald kan worden of dergelijke toegepaste kunst wel of niet getoond kan / mag worden. Wat is maatgevend? De intentie van de maker? De intentie van de opdrachtgever? Dat wat de afbeelding toont? De doelstelling waarmee de afbeelding gemaakt is? De sociaal maatschappelijke consequenties? De geschiedenis waar het deel van uit maakt? Het boek Mein Kampf mocht alleen uitgegeven worden met een hele hoeveelheid voetnoten. Het lijkt dan om de historische context te gaan.

Kunst en dus ook toegepaste kunst heeft altijd een tijdsaspect in zich. Huisstijlen en beeldmerken en de reclames die daaromheen staan tonen ook altijd een tijdsbeeld. Is het überhaupt mogelijk om kunst te begrijpen zonder de sociaal culturele context? Als deze niet bekend is, dan blijft er louter mooi of niet mooi over? Op één of andere manier speelt de betekenis van de (toegepaste) kunst ook een rol bij de waardering ervan. Zo bezien speelt dus in de tentoonstelling over toegepaste kunst in de tijd van Nazi-Duitsland die context weldegelijk een rol. Het risico bestaat dat we de context zo belangrijk wordt dat we niet belangeloos naar de uitingen kunnen kijken, omdat we deze alleen nog maar in de context kunnen beschouwen.

Toegepaste kunst heeft vaker (altijd?) een boodschap (of een functie) buiten de (kunst)uiting zelf. Onze waardering voor die boodschap (of functie) draagt dus in hoge mate bij aan de waardering van het geheel. Ons denken kan dat misschien wel niet los van elkaar zien. Het zou op zich ook best heel interessant zijn, voor een design museum, om de invloed van toegepaste kunst in ons dagelijks leven te belichten, niet alleen in de jaren dertig in Duitsland, maar algemeen: hoe wordt ons dagelijks leven gekleurd (en bepaald) door de boodschappen die ons met behulp van toegepaste kunst bereiken? Onze levensstijl ligt in al die boodschappen besloten.

Censuur staat tegenover vrijheid van meningsuiting. Er moeten wel heel zwaarwegende argumenten zijn om over te gaan tot censuur. Er moet dan wel heel veel maatschappelijke onrust ontstaan, of aangezet worden tot haat. Posters die aanzetten tot haat zijn niet echt gewenst, zelfs niet in een museum, ook niet met een verhaal. Hoogstens in een historisch museum, niet in een design museum of een museum voor schone kunsten. Maar ja, dat is geen censuur, dat is bij wet vastgelegd. Censuur of zelf-censuur zou in een vrij land niet aan de orde mogen zijn. Overigens wil dit niet zeggen dat er niet zoiets bestaat als een taboe en dat ligt daar toch dicht in de buurt.
Het lijkt ons wel wat als de curator, Timo de Rijk, ons komt uitleggen wat zijn overwegingen zijn en dat hij hier samen met ons over wil nadenken.

Tags: Maatschappij- Samenleving- Vrijheid

Deze avond kwam in het teken te staan van ‘het geweten’. De andere vragen/stellingen die bij aanvang geopperd werden zijn:
Bestaat komkommertijd? de aanleiding tot deze vraag werd gegeven door een aantal nietszeggende artikelen in de krant. En gauw vroegen we ons af of er nu zo weinig gebeurt. Maar er gebeurt van alles in de wereld. Alleen de lokale en landelijke politiek ligt stil, maar verder zijn er overstromingen, oorlogen, conflicten, etc. meer dan genoeg gebeurtenissen om interessante artikelen over te schrijven, waarom dan toch die nietszeggende artikelen in de krant?
Welke betekenis heeft kleinkunst voor levenszin en levensvragen? Heeft kleinkunst een betekenis buiten zichzelf, bijvoorbeeld voor mens en samenleving? Deze keer is er in het zuiderpark geen activiteit van het Festival Boulevard. En het is op deze avond kiezen voor festival of filos. Maar hadden we onze vragen ook gewoon aan onszelf kunnen stellen tijdens een leuke/interessante voorstelling op het Festival?
Hoe moeten we samenleven?
Het geweten. Soms kan het geweten er toe leiden dat we dingen niet doen, die we eigenlijk wel zouden willen, of dat we kleine dingen herinneren waarin ons geweten knaagt. Wat is het geweten en kun je ook leven zonder een geweten te hebben? Wat is eerlijk-zijn en wat is liegen?

Al gauw komt het menselijk handelen in oorlogen op de proppen, samen met de vraag of deze mensen geen geweten hebben, of dat er misschien in oorlogstijd het geweten verdwijnt. Hoe kun je het doden - ja zelfs het vernietigen - van anderen, bijvoorbeeld van anders-denkenden en anders-gelovigen rijmen met je geweten. Het blijft het doden van een ander.
De link naar godsdienst doet ons ook afvragen of het geweten een afgeleide / een resultaat is van godsdienst. Zou het geweten ook bestaan als we niet-gelovig waren opgevoed, of zou het geweten er dan inhoudelijk anders uit zien? Zouden we dan andere afwegingen maken? Zouden er dan andere ‘regels’ gelden voor dat wat goed is (en wat je moet doen) en dat wat slecht is (en dat wat je dient te laten)?

Mensen, ja zelfs kinderen, die samenleving maken al snel regels. Kinderen maken spelregels voor hun zelfbedachte spel, ze doen dit zodra ze het gevoel hebben dat iemand ‘vals’ speelt, dan wordt er al gauw gesteld dat dat niet mag. Overigens worden de regels ook wel aangepast om zelf te kunnen ‘winnen’ in het spel. Er is dus een bepaald gevoel van rechtvaardigheid en eerlijkheid, waardoor gezamenlijk het spel gespeeld kan worden. Een gevoel van eerlijkheid en rechtvaardigheid zou al jong aanwezig kunnen zijn en misschien de grond kunnen leggen van dat wat we geweten noemen.

Toch lijkt er wel een verschil tussen regels om samen te leven en geweten. Zou je nog regels nodig hebben, als iedereen een gelijksoortig of gelijkfunctionerend geweten heeft? Als iedereen weet wat je wel en niet kunt maken, wat eerlijk en rechtvaardig is, dan kun je toch zonder regels. Regels gaan er juist vanuit dat mensen alleen kunnen samenleven als we via regels paal en perk stellen aan het menselijk handelen, anders zouden we elkaar maar schade toe brengen. De vraag is nu, hoe worden die regels bepaald, gaat het geweten aan de regels vooraf, of gaan de regels aan het geweten vooraf? En wie bepaald dan wanneer iets rechtvaardig is. Of wie wel of niet gedood mag worden? In sommige landen is de doodstraf geoorloofd en dan mag je dus uit naam van de wet doden (ten minste hij die het doodvonnis moet voltrekken).

Heeft een mens zoiets als een morele intuïtie? Als dat zo is dan lijkt het bijna onmogelijk - of toch zeker al moeilijk voor te stellen - dat een mens gewetenloos kan zijn, of geen geweten kan hebben. Toch blijft het lastig om een antwoord te vinden op de vraag ‘hoe kan het toch dat iemand een ander ombrengt om dat wat hij geloofd of zeg?’ Moet je daartoe gewetenloos zijn of hoe wordt dat de afweging gemaakt dat het doden - wat wij toch als een ultiem kwaad zien - toch wordt goed-gepraat. Welk kwaad is groter dat met het doden wordt afgewend?

—————————
Overigens kunnen ook wij hier in Nederland bijzonder afwegingen in maken, afwegingen die in andere landen uit den boze zijn (ook binnen Nederland zijn er felle tegenstanders). Te denken valt aan abortus en euthanasie. Hierin kunnen we afweging maken waardoor het doden geoorloofd, ja zelfs wenselijk is.
—————————

Is het geweten een afgeleide van opvoeding? Een gedachte die altijd een wat wonderlijk spanningsveld oplevert. Als een goed functionerend geweten een resultante is van opvoeding en onderwijs, dan kun je als opvoeder nogal wat fout doen, maar dan loop je ook het risico om via opvoeding een betere mens te ‘creëren door het geweten te vormen naar je wensen. En wie is de schuldige als een mens kwaad doet? Hijzelf of zijn opvoeding en zijn opvoeder? Het is overigens wel te verwachten dat in de filosofie van opvoeding en onderwijs wel iets terug te vinden is over geweten en moraal, over goed en kwaad. Wanneer je geweten ziet als een resultante van kennis (ge-weten) dan heeft dat andere consequenties voor opvoeding en onderwijs dan wanneer geweten wordt gezien als morele vorming gegrondvest in deugden.

Is geweten afhankelijk van IQ? Kun je te dom of juist te slim zijn voor een goed werkend geweten? Geweten lijkt dan op geheugen. Het lijkt in ieder geval wel noodzakelijk dat je je in de ander kunt verplaatsen, en daar lijkt wel een zekere mate van intelligentie of beter: inlevingsvermogen voor nodig, maar dat lijkt weer niet samen te hangen met IQ. Het is in ieder geval niet makkelijk om dit te doorgronden.

Het geweten wordt wel eens gezien als een gesprek met je zelf, een goed gesprek met jezelf. Al gauw komt dan de vraag boven hoe het is om als gewetenloze met jezelf te leven. Hou je dan geen gesprekken met jezelf? Heel wat persoonlijke voorbeelden leren ons dat we allemaal wel een persoonlijke gebeurtenis in onze herinnering hebben leven waarin het geweten ons tot de orde heeft geroepen, van diefstal tot geen snoepjes voor een specifieke persoon. Het is toch iedere keer lastig als we in het gesprek met onszelf daar even aan herinnerd worden. Misschien heb je als mens wel heel veel afleiding nodig om maar niet het gesprek met jezelf aan te gaan, om zo de confrontatie niet aan te hoeven gaan.

Tags: Geweten- Samenleving